Projekty Rewitalizacji ŚZGiP

Park Gminny stanowi część ogrodu przypałacowego należącego swego czasu do rodziny Hegenscheidt. Ród ten słynął między innymi z zamiłowania do otaczania się pięknymi roślinami. Otto Hegenscheidt, który odziedziczył ziemię ornontowicką po ojcu, za cel życiowy postawił sobie majątek ten rozbudować, upiększyć i ulepszyć. On to wybudował duży dom mieszkalny, nazwany przez okolicznych mieszkańców zamkiem, oraz przyczynił się do ogromnego rozwoju miejscowego rolnictwa i przemysłu.
Dziś obiekt ten bezpośrednio sąsiadujący z obszarem Parku Gminnego stanowi własność prywatną obywatela Holandii.

Opis projektu

Założenia programowe:
- podkreślenie wartości historycznych i kulturowych Parku
- wykorzystanie potencjału przyrodniczego Parku
- wprowadzenie funkcji dydaktycznych i rekreacyjnych
- umożliwienie organizowania imprez kulturalnych
- uwydatnienie punktów widokowych Parku
- stworzenie korzystnych warunków siedliskowych dla licznych gatunków lokalnej fauny i flory
- zapewnienie bezpieczeństwa na terenie Parku
- stworzenie funkcjonalnego układu komunikacyjnego.

Kompleksowy projekt rewitalizacji obiektu zabytkowego wg opracowanego programu funkcjonalno-użytkowego obejmuje 5 etapów. W okresie od 15 września 2009r. do 2 grudnia 2010r., w ramach umowy nr WZP.RU-161/09 z dnia 15.09.2009r., w formule „zaprojektuj i wybuduj” zrealizowano etap I i V, obejmujące następujące elementy:
-    staw z wyspą, molo, podest brzegowy i mostek,
-    alejki piesze,
-    rosarium wraz z pozostałymi nasadzeniami,
-    małą architekturę,
-    oświetlenie parkowe.

Efektem rzeczowym przedsięwzięcia jest:
Staw – zabiegi rekultywacyjne z pogłębieniem dna stawu i wyprofilowaniem dna i skarp, umocnienie stóp skarp kiszką faszynową, umocnienie skarp stawu w zakresie zwierciadła wody poprzez darniowanie na płask; docelowa powierzchnia lustra wody = ok. 5500 m2, średnia głębokość = 1,9 m, średnia pojemność = 10450 m3.
Wyspa – zlokalizowana w pd-wsch części zrekultywowanego stawu, uformowana poprzez nagromadzenie materiału zebranego podczas formowania dna, skarpy umocnione narzutem kamiennym wykonanym z kamienia łamanego do rzędnej zwierciadła wody, powyżej obsiane trawą, w centralnej części wyspy nasadzono wierzbę płaczącą; powierzchnia wyspy = ok. 75 m2, wysokość = 275,2 m npm. Jako dominantę nasadzono 1 szt. wierzby płaczącej, ponadto 16 szt. tawuły japońskiej i ok. 390 szt. roślin cebulowych, w tym: bodziszek kantabryjski, tojeść orzęsiona, proso różgowe, kosaciec żółty, kosaciec syberyjski, bergenia sercowata, bodziszek czerwony, kostrzewa, liliowiec.
Pomost i molo – zlokalizowany na brzegu stawu, wykonany z drewna nieimpregnowanego klasy C18 na konstrukcji żelbetowej, o powierzchni 190 m2 oraz mostek łączący alejki spacerowe.
Ścieżki piesze – z kamienia naturalnego łamanego na podbudowie z żużla wielkopiecowego z obrzeżem z kostki granitowej o powierzchni 1066 m2 oraz chodniki o nawierzchni żwirowej w rosarium o powierzchni 358 m2.
Rosarium – miejsce, które ma charakter ogrodu geometrycznego, którego wzór wyznaczają żywopłoty z bukszpanu, w centrum założenia znajduje się okrągły plac z istniejącą wierzbą, dodatkowym elementem kompozycji są pergole porośnięte różami pnącymi, wzdłuż ścieżek prowadzących do rosarium dokonano nasadzeń z jabłoni ozdobnych w łukowatym układzie. Do utworzenia rosarium użyto ok. 1600 szt. róż kilku odmian oraz ok. 890 szt. sadzonek bukszpanu.
Zacieniony zakątek – zlokalizowany w zagłębieniu terenu, gdzie ulokowano nasadzenia charakterystyczne dla tego siedliska, tj. 150 szt. derenia białego i derenia rozłogowego oraz ok. 510 szt. bylin i roślin cebulowych (funkie, pióropusznik, pluskwica groniasta).
Nasadzenia pozostałe – drzewa i krzewy oraz byliny i rośliny cebulowe w części południowej, jak i wzdłuż ścieżki biegnącej między wschodnim brzegiem ścieżki a skarpą, tworzą one formy swobodne, naturalne i urozmaicające istniejąca roślinność. Drzewa: 4 szt. świdośliwka Lamarcka, 1 szt. dąb szypułkowy, 8 szt. jabłoń Profusion, 5 szt. jabłoń Royalty, krzewy liściaste: ok. 300 szt. budlei Dawida (mix), 50 szt. azalii japońskiej, byliny i rośliny cebulowe: ok. 1180 szt., w tym narcyz, tulipan, krokus, bodziszek czerwony, krwawnik pospolity, krwawnik ogrodowy, parzydło leśne, zawilec wielkokwiatowy, konwalia majowa, fiołek wonny, przylaszczka pospolita, żurawka drobnokwiatowa, funkia, bergenia sercowata.
Bilans powierzchni nasadzeń (szczegółowy plan w załączeniu):
-   rosarium                           397 m2, w tym róże 320 m2, bukszpan wiecznie zielony 255 mb
-   pozostałe krzewy                87 m2, w tym budleja Dawida 77 m2, azalia japońska „Orlice” 10 m2
-   byliny i rośliny cebulowe 116 m2
-   zacieniony zakątek           107 m2
-   drzewa                              19 szt.
Oświetlenie – oświetlenie parkowe latarniami z oprawami antywandal – 26 słupów stalowych ocynkowanych o wysokości 4 m typu W16/1 produkcji Art.Metal z oprawami sodowymi typu ARES70 z kloszem półkulistym oraz lampą sodową 70W, oprawy dekoracyjne typu MORO 35W wbudowane w podłoże.
Mała architektura – ławki z oparciem drewniane na konstrukcji żeliwnej ocynkowane – 17 szt., kosze na śmieci żeliwne ocynkowane z elementami drewnianymi – 5 szt., stojaki na rowery żeliwne ocynkowane – 2 szt.

Odbudowa stawu uwydatniła walory krajobrazowe i przyrodnicze parku, stworzył również miejsce do obserwowania życia zwierząt, w przyszłości możliwe będzie udostępnienie stawu dla wędkarzy. Staw położony na płynącym jego środkiem Potoku Leśnym zasilany jest jego wodami. Strefa źródliskowa Potoku Leśnego, jak i cały jego bieg do stawu znajduje się na terenach, gdzie w 100% wybudowana została kanalizacja sanitarna.
Wyspa, jako uatrakcyjnienie kompozycji stanowić będzie bezpieczne schronienie dla ptactwa wodnego, co umożliwiają łagodnie wyprofilowane skarpy.
Zagospodarowanie parku nawiązuje do stylu angielskiego, popularnego od XVIII w., uwzględniono dotychczasowy układ zieleni, ponieważ jest on cenny pod względem historycznym. Wprowadzono gatunki nawiązujące do nasadzeń przypałacowych, opisywanych w historii Ornontowic.
Za dodatkowe efekty uznać należy stworzenie przestrzeni umożliwiającej edukację ekologiczną oraz miejsce szeroko pojętej rekreacji i wypoczynku.

Oprócz zakresu zrealizowanego w 2010 roku na terenie Parku zlokalizowane będą:
-    plac zabaw
-    amfiteatr
-    alejki piesze, konne i droga pożarowa (bezpieczeństwa)
-    oświetlenie parkowe i monitoring.

Koncepcja zagospodarowania Parku Gminnego nawiązuje do stylu angielskiego, popularnego od XVIII w. Styl ten zrywa ze sztucznością i rygorami ogrodów barokowych, nawiązuje do naturalnych ogrodów krajobrazowych. Ma charakter nastrojowo-sentymentalny, z elementami architektury sztucznie nawiązującej do przeszłości, np. sztuczne ruiny, obeliski, świątynie, niby gotyckie lub antyczne budowle.
Ogrodnicy wykorzystywali naturalne warunki miejsca, w którym zakładali ogród. Unikali też płotów oraz parkanów. Zamiast sztucznych ogrodzeń pojawiły się skały, żywopłoty oraz strumienie. W ornontowickim Parku bardzo ważne jest zachowanie dotychczasowego układu zieleni, ponieważ jest on cenny pod względem historycznym. Drzewa pomnikowe i reszta roślinności połączone zostały z nowymi nasadzeniami. Proponowane gatunki starano się wybrać tak, by w jak największym stopniu nawiązywały do nasadzeń przypałacowych, opisywanych w historii Ornontowic. Zaprojektowana nawierzchnia, czyli kamień naturalny i ścieżki żwirowe idealnie komponują się z otoczeniem. Dodatkowo komunikacja w Parku została przystosowana dla osób niepełnosprawnych. Schody w terenie ograniczono do minimum zastępując je pochylniami o małym spadku. Dla uatrakcyjnienia Parku względem mieszkańców Ornontowic jak i turystów wyselekcjonowano miejsca o funkcjach rozrywkowych, dydaktycznych i sportowych.
Pod amfiteatr i miejsce na scenę wybrano odpowiedni pod względem ukształtowania teren. Można tam będzie organizować kabaretony, koncerty, wieczorki poetyckie i muzyczne, wykłady, szkolenia, kursy recytatorskie, sztuki teatralne itp.
Wyznaczono także alejki przyrodniczo-dydaktyczne, wzdłuż których można podziwiać niespotykane w miejscowym krajobrazie gatunki drzew i krzewów. Dla dzieci wyznaczono plac zabaw z elementami wykonanymi w stylu naturalnym (dominującym materiałem jest drewno) oraz labirynt przeplatający się z żywopłotem dla urozmaicenia dziecięcej komunikacji. Dodatkową atrakcją dla najmłodszych mają być kamienne figurki zwierząt. Obok placu zabaw wyznaczono miejsca na stoliki do gier planszowych oraz szachownice terenowe.
Wyznaczono również ścieżkę dla miłośników jazdy konnej. Entuzjaści sportów wodnych i wędkowania do swojej dyspozycji otrzymają zrekultywowany staw nr 2. Dla osób lubujących się w miejscach romantycznych i ukwieconych, zaprojektowano rosarium, zakątek z lilakami oraz plac Archanioła. W takich częściach Parku można będzie się swobodnie rozsiąść się i zrelaksować. Bezpieczeństwo w Parku zapewni system monitorujący. Bardzo nowoczesnym rozwiązaniem jest wprowadzenie w Parku bezprzewodowego i bezpłatnego dostępu do Internetu.

Rewitalizacja Parku uwypukli jego niegdysiejsze atuty tak w zakresie architektury krajobrazu, jak i walorów przyrodniczych. Zarówno odtworzenie jego dawnego charakteru, jak też odtworzenie i ubogacenie flory stworzy możliwość wielopłaszczyznowej edukacji dzieci i młodzieży. Wyznaczenie ścieżek dydaktycznych stanowić będzie urozmaicenie w procesie edukacji. Przewidziana funkcja kulturalna zrealizowana zostanie poprzez umożliwienie i zorganizowanie odpowiedniego zaplecza dla prowadzenia masowych imprez kulturalnych.

Jak wcześniej wspomniano Park Gminny stanowi część ogrodu przypałacowego należącego swego czasu do rodziny Hegenscheidt. Ród ten słynął między innymi z zamiłowania do otaczania się pięknymi roślinami. Zarządzająca majątkiem w pierwszej połowie ubiegłego stulecia Annemarie Hegenscheidt, synowa Otta, przyczyniła się do urozmaicenia szaty roślinnej wokół Pałacu. Jak podają kroniki: „Najbliższe otoczenie zamku Annemarie obsadzała krzewami bzów szlachetnych, jaśminami i forsycją, również cisami. Dalej w parku dokonano nasadzeń różaneczników, azalii, magnolii i wielu róż rabatowych i parkowych. Obok zamku wśród potężnych głazów założony był skalniak obsadzony bylinami w bogatym zestawie [...] Pamiętam wspaniałe okazy narcyzów w różnych odmianach, które wiosną 1946 dodatkowo upiększały otoczenie zamku, a także duży „dywan” bardzo wcześnie kwitnącego rannika, na pewno dziś w Ornontowicach niespotykanego. Masowe zastosowanie miały w podszyciu parku delikatny zawilec gajowy i przylaszczka pospolita. Drzewostan wzbogacany był stopniowo rzadko spotykanymi gatunkami. Pamiętam gęsto obsadzone obrzeża parku, szczególnie koło zamku, cyprysikami groszkowymi w różnych odmianach. Sadzono kasztany jadalne o pięknych skórzastych liściach, kolczastych owocach i dużej odporności na zanieczyszczenia atmosfery. Wprowadzono również drzewa dla pszczelarstwa, np. rzadko spotykaną glediczję trójcierniową, przypominającą mimozę o kwiatach wybitnie miododajnych. Buk odmiany miedzianej, dostarczający próchnicy, tulipanowiec amerykański o oryginalnych liściach i kwiatach, jak również jedlica o oryginalnych szyszkach i wiele innych cennych drzew podnosiło wartość drzewostanu parku.”
W ogrodzie przypałacowym Annemarie Hegenscheidt założyła również rosarium. Kilka krzewów z tego miejsca rośnie do dziś w jednym z Ornontowickich ogrodów: „Zaraz po II wojnie światowej kierownictwo szkoły rolniczej w Ornontowicach rozszerzyło z konieczności uprawę warzyw i w tym celu usunęło wiosną 1946r. przedwojenne nasadzenia róż rabatowych z ogrodnictwa przyzamkowego. Ogrodnik A. Skowronek, litując się nad tymi różami, wybrał dwanaście nieuszkodzonych krzewów i ofiarował je p. Cienciałowej, miejscowej położnej, mówiąc: „Cienciałko, posadźcie te róże przed chałupą, one jeszcze fajnie zakwitną”. Dziś fenomenem na skalę nie tylko krajową jest ich przeżycie na terenie Ornontowic ponad 60 lat.” Są to odmiany Betty Prior (amerykańska, wprowadzona do handlu w 1935r.) oraz Dagmar Spaeth (1936r.).

Wszystkie te funkcje przenikając się nawzajem rysują ten bogaty swoją historią obszar jako miejsce atrakcyjne dla wielu odbiorców. Od wielowymiarowej edukacji poprzez kulturę na szeroko pojętej rekreacji kończąc.

W bezpośredni i naturalny sposób przedsięwzięcie jest wpisane w sieć tras rowerowych na terenie powiatu mikołowskiego, realizowanych w ramach projektu pn. „Sieć tras rowerowych na terenie powiatu mikołowskiego – infrastruktura aktywnych form turystyki” w ramach Rozwoju Subregionu Centralnego Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Śląskiego na lata 2007-2013.
Ponadto w zetknięciu z okolicznymi atrakcjami (XVI-wieczny Zamek w Chudowie (5km) czy sanktuarium Matki Boskiej Ochrony Środowiska Naturalnego w Bujakowie (3km) stanowi niewątpliwie urokliwy zakątek na trasie coraz popularniejszych wycieczek rowerowych

Zrewitalizowana część Parku Gminnego w roku 2011 stała się laureatem następujących Konkursów:
-    wyróżnienie w ogólnopolskim Konkursie „Modernizacja roku 2010” w kategorii „Tereny zielone” (sierpień 2011),
-    wyróżnienie w regionalnym konkursie „Piękna wieś województwa śląskiego” organizowanym pod patronatem Marszałka Województwa Śląskiego w kategorii „Przedsięwzięcie odnowy wsi” (wrzesień 2011),
nagroda Marszałka Województwa Śląskiego – Najlepsza Przestrzeń Publiczna Województwa Śląskiego w kategorii „Rewitalizacja przestrzeni” (październik 2011).