Opis sytuacji przed projektem

Teren nadrzeczny, zlokalizowany wzdłuż rzeki Ślepiotki w Ochojcu, na którym realizowane będzie wdrożenie pilotażowe jest zaniedbany i mało atrakcyjny.

Opis projektu

W ramach „Programu dla Europy Środkowej” Miasto Katowice wspólnie z siedmioma partnerami z pięciu miast europejskich realizuje projekt pn. REURIS. Oprócz Miasta Katowice i lidera Projektu - Głównego Instytutu Górnictwa -  w skład grupy wchodzą następujący partnerzy: Miasto Bydgoszcz, Miasta Pilzno i Brno (Czechy) oraz spółka regionalna Aufbauwerk z Lipska , Uniwersytet Lipski i Miasto Stuttgart (Niemcy).

Założeniem projektu jest zbudowanie wspólnego podejścia do kwestii kształtowania w miastach przestrzeni nadrzecznych przyjaznych ludziom. Oprócz części studialnej oraz konsultacji społecznych, Projekt obejmuje wdrożenie pilotażowe.
W części działań dotyczących Katowic, Projekt zakłada stworzenie spójnej wizji rewitalizacji i zagospodarowania przestrzeni nadrzecznej wzdłuż rzeki Ślepiotki oraz zrealizowanie w czasie trwania projektu inwestycji pilotażowej: rewitalizacji i zagospodarowania fragmentu terenu nadrzecznego.
Zadanie zostało zrealizowane w 2010 roku. W ramach projektu zagospodarowano teren o powierzchni około 4,1 ha położony w otwartej przestrzeni nadrzecznej (długość odcinka rzeki: 450 m), w bezpośrednim sąsiedztwie obszarów silnie zurbanizowanych, w tym intensywnej zabudowy mieszkaniowej, przemysłowej i transportowej (okolice osiedla Szenwalda w Ochojcu). Miejsce to pozostawało wyłączone z użytkowania przez około 40 lat i w tym czasie służyło głównie do nielegalnego składowania odpadów. W momencie rozpoczęcia prac teren był zaniedbany, a jego znaczna część pokryta była gruzem i nawiezionymi masami ziemnymi, naturalna okrywa roślinna była w znacznym stopniu wyparta przez roślinność inwazyjną, a na całym terenie brak było elementów małej architektury, przyjaznych użytkownikom. Koryto potoku oraz wyloty kanalizacji deszczowej były w złym stanie technicznym.
W ramach projektu wykonane zostały następujące działania:

1.      Przywrócenie na zboczach i na dnie doliny naturalnej okrywy roślinnej, poprzez:

-         odtworzenie łąki kwietnej o powierzchni ponad 1 ha,

-         odbudowę nadbrzeżnych siedlisk łęgowych z wykorzystaniem metod bioinżynieryjnych, w tym ponowne wprowadzenie rodzimej szaty roślinnej (posadzono kilka tysięcy sztuk bylin);

-         odbudowę siedlisk grądowych z wykorzystaniem metod bioinżynieryjnych, w tym ponowne wprowadzenie rodzimej szaty roślinnej (posadzono kilka tysięcy sztuk bylin oraz kilkaset drzew i krzewów);

-         aktywną ochronę stanowiska rzadkiej rośliny chronionej: skrzypu olbrzymiego.

2.      Wprowadzenie elementów małej architektury, a także urządzeń dydaktycznych: „zielony amfiteatr”, ścieżka edukacyjna (12 stanowisk z tablicami edukacyjnymi), ścieżki spacerowe, ścieżki w formie pomostów, zejścia na dno doliny, mostki, plac edukacyjny, punkty widokowe, miejsca wypoczynku.

3.      Poprawa stanu hydrotechnicznego z równoczesną estetyzacją oraz podniesieniem walorów przyrodniczych, poprzez:

-         remont koryta rzecznego z użyciem naturalnego materiału (głazy, drewno);

-         odnowienie odprowadzenia wód deszczowych z równoczesnym wykorzystaniem fragmentu starego koryta Ślepiotki jako mokradła dla retencji wody i stworzeniem siedlisk dla roślin i drobnych zwierząt.

4.      Wprowadzenie elementów nawiązujących do historii naturalnej oraz dawnych dobrych praktyk użytkowania doliny, poprzez:

-         wyeksponowanie „suchej” pozostałości starorzecza na długości około 200 m;

-         urządzenie sadu tradycyjnych odmian drzew i krzewów;

-         utworzenie sztucznej wydmy śródlądowej;

-         urządzenie kompostownika.

Efekty:

Efektem realizacji projektu jest urządzenie ogólnodostępnej, bezpiecznej, a także ciągłej przestrzeni nadrzecznej w dzielnicy miasta, w której występuje niedostatek wysokiej jakości przestrzeni publicznych. Projekt ma również charakter edukacyjny - dzięki jego realizacji nastąpi wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców dzielnicy i miasta, a także opracowanie zbioru dobrych praktyk rewitalizacji przestrzeni nadrzecznych.

Projekt uwzględnia zasady zrównoważonego rozwoju i polityk horyzontalnych. Sposób zagospodarowania terenu, jak i szczegóły jego urządzenia były rezultatem konsultacji i warsztatów z lokalną społecznością, a także instytucjami, trwających od wiosny 2009 roku. Dzięki temu przedsięwzięcie uzyskało pełną akceptację społeczną. Projekt demonstruje możliwość renaturyzacji miejskiej przestrzeni nadrzecznej, wykorzystania zdegradowanego terenu dla odtworzenia lokalnego korytarza ekologicznego, a także stworzenia zielonej enklawy wypoczynku i rekreacji.
Projekt ma charakter innowacyjny ponieważ po raz pierwszy w polskim mieście połączono kreację przestrzeni publicznej z częściową naturalizacją doliny rzecznej. Zgodnie z założeniem projektowym, zakomponowane zbiorowiska roślinne, zgodne z warunkami siedliskowymi doliny rzecznej uzyskają zdolność do samopodtrzymywania się.

W latach 2010-2011 w ramach projektu prowadzone były prace studialne nt. zlewni rzeki Ślepiotki i rewitalizacji przestrzeni nadrzecznej w tym rejonie. W lutym 2010 przeprowadzono spotkania ze specjalistami (wydziały UM i instytucje związane merytorycznie z projektem) oraz z lokalną grupą wsparcia (przedstawiciele Rad Jednostek Pomocniczych Ligota - Panewniki oraz Piotrowice – Ochojec), przygotowujące do publicznych spotkań i konsultacji nt. planowania projektów rewitalizacji. Równolegle przeprowadzono spotkania z mieszkańcami Piotrowic, Ochojca, Ligoty i Panewniki oraz młodzieżą okolicznych szkół. W kwietniu 2010 rozpoczęto prace na terenie inwestycji pilotażowej nad Ślepiotką, które zakończono w końcuc listopada 2010. Na przełomie sierpnia i września 2010 oraz lutego i marca 2011 przeprowadzono serie spotkań warsztatowych: spotkania specjalistów oraz spotkania z zaproszonymi przedstawicielami lokalnych społeczności, w ramach tworzenia systemu współpracy dla wypracowywania wizji zagospodarowania doliny rzeki Ślepiotki.

Strona informacyjna o katowickiej części projektu REURIS, w tym galeria zdjęć:
http://reuris-f.gig.eu/pilot/


Koordynator projektu: dr Leszek Trząski, Główny Instytut Górnictwa w Katowicach – kontakt: reuris@gig.eu

Koordynator regionalny / Wydział UM Katowice odpowiedzialny za realizację projektu: Wydział Kształtowania Środowiska; kontakt: Pani Sabina Denysenko, tel. 32 75 74 716, e-mail: sabina.denysenko@katowice.eu

Strona internetowa Projektu REURIS:  http://www.reuris.gig.eu/en/home.html